Dick Ahles
Een recent artikel op MEMO – Middle East Monitor, draagt een opvallende titel: Israel is kaput – defeated with its PR hopelessly ruined. Of deze analyse op alle punten klopt, laat ik hier in het midden — wensdenken als analyse is altijd een risico. Toch is de observatie belangrijk: niet de militaire uitkomst, maar het symbolische gezag van Israël – en daarmee dat van zijn bondgenoten – lijkt in rap tempo te verdampen.
Civilisatie en het narratief van de elite
Binnen mijn theorie van civilisatie — het proces waarbij elites hun ideologische kader via cultuur, media en instituties opdringen (of: civiliseren) aan een bredere bevolking — is zo’n narratiefbreuk cruciaal. Revolutie, ook vreedzaam en ideologisch, ontstaat niet door demonstraties of moties alleen, maar altijd wanneer de elite haar eigen verhaal verliest. En dat lijkt hier te gebeuren.
Het kantelpunt was niet de vlaggen uit de ramen van jongeren in Amsterdam-West, maar het moment waarop de kranten van de elite – hun eigen clubbladen – de verschrikkingen in Gaza niet langer konden negeren. Toen NRC, de Volkskrant en zelfs de NOS beelden, verhalen en kritiek begonnen te publiceren die haaks stonden op het vertrouwde narratief (“Israël verdedigt zich tegen terreur!”), was dat een signaal dat de eenheid binnen de civilisatiecode begon te barsten.
Geen complot, maar gedeelde ideologie
Veel mensen denken nog steeds dat de elite de media ‘controleert’. Dat is een misvatting. In werkelijkheid delen elite en media doorgaans dezelfde civilisatie: dezelfde normen, waarden en morele reflexen. Daarom lijkt het alsof de media ‘meedoen’ aan een strategie — maar in feite maken zij deel uit van het ideologische zelfbewustzijn van de heersende elite.
Juist daarom is het zo betekenisvol als er in die kring zelf barsten ontstaan. Gaza is zo’n breekpunt. Oekraïne is dat (nog) niet — daar is het gekozen narratief nog intact. Maar zodra de media die door elites worden geloofd, iets anders gaan vertellen dan het officiële verhaal, valt het gezag van dat narratief weg. En gezag is – in geciviliseerde samenlevingen – de echte bron van macht.
De marxistische onderlaag
Een interessante complicerende factor is dat veel invloedrijke journalisten afkomstig zijn uit de culturele traditie van links, marxisme of sociaal-progressief denken — tegenwoordig de dominante ideologie op de universiteiten en hogescholen waar de aankomende elite wordt gevormd. Vooral bij opleidingen als journalistiek en politicologie is dit gedachtegoed prominent aanwezig.
Deze traditie ziet zichzelf, in de beste romantische zin, als hoeder van de onderdrukten. Binnen die morele logica is Israël – als technologisch geavanceerde militaire macht – de onderdrukker geworden, en Gaza de onderdrukte. Daarmee keert het morele kompas zich tegen de klassieke pro-Israël-lijn.
Wat we hier zien, is dus niet zomaar medialogica of sentiment, maar een botsing binnen de heersende civilisatie zelf. In de VS zal dit kunnen leiden tot een explosieve ideologische strijd (burgeroorlog?), zeker omdat daar ook het religieuze narratief meespeelt: pro-Israëlische evangelicals versus progressieve universalisten. Mogelijk effect: de aandacht voor Oekraïne of zelfs China verschuift naar de achtergrond.
En wat komt daarna?
Het meest zorgwekkende is misschien dit: we lijken op een kruispunt van ideologieën te staan, maar een coherente nieuwe richting ontbreekt. En dat terwijl de wereld zich razendsnel ontwikkelt. De bio-cybernetische revolutie – waaronder de komst van AI – maakt de burger steeds minder afhankelijk van de elite. Die elite had haar machtspositie immers altijd te danken aan de monopolisering van informatie én een voorsprong in cognitieve vermogens. Maar dat verschil vervlakt snel. De burger wordt soevereiner dan ooit.
Het klassieke, romantisch-marxistische wereldbeeld is bezig zijn greep te verliezen. Maar wat komt ervoor in de plaats?
- China is te autoritair om voor westerlingen aantrekkelijk te zijn.
- Rusland is conservatief en mist universele aantrekkingskracht.
- Een nieuwe progressieve ideologie – gebaseerd op vrijheid, kennis, vooruitgang en burgerlijke autonomie – is nog niet geformuleerd.
Zolang deze leegte niet wordt opgevuld, zal de burgerbevolking terugvallen op oude reflexen. In Europa betekent dat voorlopig: steun voor Israël in grote lage van de bevolking, zeker zolang islamitische immigratie als culturele bedreiging wordt ervaren. Politiek blijft het dus nog wel even een ideologisch rommeltje.
Slotgedachte
Als civilisatie de werkelijke motor is achter maatschappelijke orde, dan is ideologische desintegratie het begin van de crisis. Niet de tanks, niet de verkiezingen, maar het verlies van geloofwaardig gezag maakt het verschil. En dat begint — zoals zo vaak — in de collegebanken en bij de media van de elite.
